• am
  • ru
  • en
Версия для печати
21.10.2016

ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ «ՆՈՐԱՎԱՆՔ» ԳԻՏԱԿՐԹԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄԻ ԳՈՐԾԱԴԻՐ ՏՆՕՐԷՆ ԳԱԳԻԿ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆԻ ՀԵՏ

   

«ԱՌՑԱՆՑ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ՝ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐՈՎ ՄԻԱՒՈՐԵԼՈՒ ԱՄԲՈՂՋ ԱՇԽԱՐՀԻ ՀԱՅԵՐԻՆ»

ԽՄԲ.- 2000 թուականին, վարչապետ Անդրանիկ Մարգարեանի նախաձեռնութեամբ, ՀՀ կառավարութեան որոշումով ստեղծուած է «Նորավանք» գիտակրթական հիմնադրամը՝ ռազմավարական հետազօտութիւններու եւ գիտակրթական աշխատանքներու իրագործման նպատակով: Հայաստանի Պետութեան խորհրդատու կառոյց մը՝ think tank մըն է: Ան նաեւ կը ձգտի առցանց համալսարանի միջոցով միատեղել հայ գիտնականներու եւ մտաւորականութեան գաղափարները եւ առ այդ կը կազմակերպէ սեմինարներ, դասախօսութիւններ եւ համաժողովներ: Հրատարակչական գործունէութիւնը եւ տեղեկատուական ցանցի ստեղծումը եւս մաս կը կազմեն «Նորավանք»-ի հեռանկարներուն:

Ստորեւ կու տանք Երեւանի մէջ Հոկտեմբերի սկիզբը Հիմնադրամի գործադիր տնօրէն Գագիկ Յարութիւնեանի հետ մեր կատարած հարցազրոյցը:

«Նոր Յառաջ» - Ինչո՞ւ Սփիւռք եւ սփիւռքահայ եզրերու գործածութիւնը խորթ կը թուի Ձեզի եւ փոխարէնը՝ հայ հանրութիւն եզրը աւելի յարմար կը դատէք:

Գագիկ Յարութիւնեան - Նկատի ունենալով որ ես տեղեկատուական անվտանգութեան փորձագէտ եմ համարւում, ինձ համար խիստ կարեւոր են բառերը, որովհետեւ բառերն են, որ իմաստաւորում են այս կամ այն հասկացողութիւնը, եւ այդ առումով Հայաստան-Սփիւռք այդ երկու բառերը կարծէք թէ հայութիւնը բաժանում են: Անշուշտ որ Սփիւռք գոյութիւն ունի, բայց իմ կարծիքով մենք պէտք է ձգտենք միասնական հասկացողութեան եւ ի վերջոյ պէտք է զգանք, որ բոլորս մէկ հանրութեան անդամ ենք եւ ոչ թէ, օրինակ՝ Ուրուկուայի կամ Արժանթինի Հայ ենք: Ես ընդհանրապես դէմ եմ՝ ռուսահայ, ֆրանսահայ կամ եգիպտահայ ասացուածքին, քանի որ առաջին հերթին մենք Հայ ենք: Ես նոյնիսկ դէմ եմ Հայաստան-Արցախ ասելու ձեւին, որովհետեւ Արցախը Հայաստանի անբաժան մասն է: Ընդհանրապես Հայաստանից դուրս ապրող Հայերը մէ՛կ հանրութիւն են եւ այդպէս պէտք է զգան: Անշուշտ, կան երբեմն բարբառային տիպի տարբերութիւններ, ինչպէս արեւելահայերէնը կամ արեւմտահայերէնը: Օրինակ, Արցախի մէջ խօսում են Սիւնիքի հայերէնը, իսկ Ջաւախքի Հայերը խօսում են մէկ այլ շեշտադրումով: Ըայց դրանք բոլորն էլ հայերէն լեզուի մաս են կազմում, որ իհարկէ ունի իր բազմազանութիւնը: Հետեւաբար մենք ոչ թէ պէտք է խորացնենք, այլ ջնջենք տարբերութիւնները: Մենք պէտք է միաւորուենք, որովհետեւ այդ հարստութիւնը, որ գոյութիւն ունի արեւմտահայերէնի մէջ, պէտք է փոխանցուի արեւելահայերէնին, եւ հակառակն էլ ճիշդ է, քանի որ արեւելահայերէնն էլ ունի իր մշակուած դարձուածքաբանութիւնն ու պատկերացումները: Եւ այս ձեւակերպումը պէտք է նպաստի միաւորման գաղափարին: Այստեղ կը յառաջանայ հետեւեալ հարցումը. - ինչո՞ւ ենք ուզում միաւորուել: Պատասխանը այն է, որ մենք շատ խնդիրներ ունենք: Մենք կորցրել ենք Հայրենիք՝ իմա Արեւմտեան Հայաստանը, այժմ դժուարութեամբ պահում ենք Արեւելահայաստանը, այսինքն՝ ներկայի Հայաստանը եւ առանց համայն հայութեան միաւորման կարելի չէ լաւապէս լուծել այս բոլոր հարցերը: Միեւնոյն ժամանակ պէտք է հասկանանք, որ այսօր աշխարհակարգը ամբողջովին փոփոխութեան է ենթարկուել եւ այն, ինչ, որ բնորոշ էր 20-րդ դարին, այսօր չի համապատասխանում ներկայ դարին եւ շատ բան է փոխուել: Վկան՝ հաղորդակցութեան միջոցները, համացանցը..., բայց նաեւ տեղեկատուական դաշտի պատերազմները, որոնք երբեմն ռումբից աւելի վտանգաւոր են եւ որոնք թշնամի երկրի մէջ տարածում են սխալ գաղափարներ ու այդպիսով ապակողմնորոշում են հանրութիւնը, որի հետեւանքով այս վերջինը հակառակ կողմի օգտին որոշումներ է կայացնում: Ւսկ այս ընդհանուր կացութեան մէջ մենք ի՞նչ պէտք է անենք: Միաւորուելը դժբախտաբար շատ դժուար խնդիր է, որովհետեւ ցաւ ի սիրտ յաճախ տարբեր երկրների մէջ ապրող հայկական հանրութեան միակ միացնող գաղափարը ցեղասպանութեան ճանաչման հարցն է, որ, անշուշտ, կարեւորագոյն հարցերից մէկն է: Ես նոյնիսկ 1965-66 թուականներին ֆրանսահայ Զաւէն Եկաւեանի հետ թռուցիկներ էի տարածում, որպէսզի Ապրիլ 24-ը պատշաճօրէն նշուի: Մենք մասնակցում էինք հանրաժողովներին, ցոյցերին... Նորից եմ կրկնում, որ Ցեղասպանութեան հարցը կարեւոր է, բայց բաւարար չէ միաւորման համար: Դրա կողքին պէտք է լինեն նաեւ այլ գաղափարախօսութիւններ: Ւսկ դա արդի աշխարհում այն ժամանակ հնարաւոր կը լինի իրականացնել, եթէ մենք ունենանք բաւականաչափ հոգեւոր, մտաւոր միջոցներ, այլ խօսքով՝ զարգացած հանրութիւն: Ես այսօր այդ տեսանկիւնից եմ նայում հայ համայնքին եւ նրան համեմատում եմ այլ ազգերի հետ, որոնք իրենց կրթական, գիտական, մտաւորական խնդիրներին շատ մեծ ուշադրութիւն են դարձնում:

Հայաստանի Բ. Հանրապետութիւնն էլ մտաւորական շատ բարձր մակարդակ ունէր, եւ արեւմտեան որոշ վերլուծաբաններ Ղարաբաղեան մեր յաղթանակը պայմանաւորում էին հէնց մեր մտաւորական բարձր ուժով: Այսօր այս խնդիրը շատ հրատապ է դարձել, եւ մենք, ցաւօք սրտի, տեսնում ենք, որ Հայաստանում գիտութեան եւ ճարտարարուեստի մարզերը անկումի մէջ են: Ւսկ դրսում էլ կացութիւնը փայլուն չէ: Ճիշդ է, որ կան շաբաթօրեայ դպրոցներ, բայց ունենք միայն Հայկազեան համալսարանը: Արդարեւ, կան հայազգի մեծ գիտնականներ, սակայն նրանք կապուած չեն իրենց համայնքների հետ եւ դուրս են հայկական հանրութեան խնդիրներից: Նրանք ծառայում են իրենց ապրած երկրներին: Իմ կարծիքով, իւրաքանչիւր հայ մտաւորական կամ գիտնական պէտք է ծառայի նաեւ իր Հայրենիքին: Այս առումով մենք մշակել ենք մի նախագիծ եւ ուզում ենք ստեղծել Հայաստան-Սփիւռք առցանց համալսարան, որտեղ պիտի ներգրաւուեն հայազգի կամ նոյնիսկ օտար մասնագէտներ, որոնք պիտի կարողանան ինչ-որ գաղափարներով միաւորել ամբողջ աշխարհի Հայերին՝ այսօրուայ հաղորդակցութեան արդի միջոցներով: Այդ առցանց համալսարանով մենք նպատակ ունենք ուսուցանել հայկական ազգային անվտանգութեան հասկացողութիւնը, որ ինքնին, որպէս կանոն, ընդգրկում է երկրի անվտանգութեան խնդիրները: Մենք մշակում ենք մի դասընթացք, որ պիտի որոշի հայկական հանրութեան անվտանգութիւնը: Որովհետեւ ինձ համար նոյն հարթակի վրայ է գտնւում Հալէպում, Մոսկուայում կամ Նիւ Եորքում զոհուած Հայը, նկատի ունենալով, որ նրանք վերջին հաշուով Հայեր են եւ նրանց անվտանգութեան հարցը մեր բոլորի հարցն է, նրանց անվտանգութեան պահպանումը եւ շահերի հետապնդումը ամէնքիս կը վերաբերի:

Կայ նաեւ տեղեկատուական անվտանգութեան հարցը, թէ ինչպէ՞ս պէտք է դիմադրել տեղեկատուական այդ յարձակումներին: Աւելին, ինչպէ՞ս պէտք է յարձակողականի անցնել, որովհետեւ «կրաւորական պաշտպանութեամբ» ո՛չ մի տեղ չենք հասնի: Ասեմ, որ մենք ունենք մի շտեմարան, որտեղ համախմբուել են 700-800 հայազգի գիտնականներ, որոնք իրենց ապրած երկրների մէջ մեծ յաջողութիւնների են հասել: Հետեւաբար, եթէ մենք բոլորս մեր մտային ուժերը հաւաքենք առցանց հարթակի վրայ եւ միասնաբար քննարկենք առկայ խնդիրները, գուցէ ծնուեն այն գաղափարները, որոնք իրապէս կը միաւորեն Հայերին՝ անշուշտ՝ հիմնաւորուած մօտեցումներով, եւ այն ժամանակ է, որ տնտեսական, քաղաքական, ընկերային ու հոգեւոր առումներով մենք՝ Հայերս, պաշտպանուած կը լինենք եւ մեր տեղը կ’ունենանք այս ոչ-կատարեալ աշխարհում:

Այս ուղղութեամբ մեր ուսումնասիրութիւնները ցոյց են տալիս, թէ Հայաստանում այլեւս հասկացել են, թէ հին միջոցներով կարելի չէ յառաջանալ: Այսօր արդէն ունենք նոր կառավարութիւն եւ նոր վարչապետ: Ասեմ, որ վերջինս շատ յառաջադէմ անձնաւորութիւն է եւ կարողանում է իր գաղափարները գործի վերածել: Ես յոյսով եմ, որ այս նոր ժամանակաշրջանին մեր հարցերն էլ համապատասխան լուծում կը գտնեն: Պէտք է փորձենք ստեղծել մի այնպիսի տեղեկատուական դաշտ, որ կը կարողանայ Հայաստանը ճիշդ ձեւով ներկայացնել ոչ միայն Հայերին, այլ նաեւ օտարներին: Ահաւասիկ այս է մեր գերագոյն ցանկութիւնը:

«ՆՅ» - Ներկայիս ո՞ւր հասած են առցանց համալսարանի կազմակերպական աշխատանքները:

Գ.Յ. - Համալսարանը տակաւին սաղմնային վիճակի մէջ կը գտնուի, որովհետեւ ընթացիկ տարուան սկզբին է, որ ձեռնարկեցինք այս աշխատանքին: Որոշ պատկերացումներ ունենք, բայց այս պահին մեզ համար խիստ կարեւոր է բարոյական օժանդակութիւնը: Մեր բաժին գործը ընթացքի մէջ է, սակայն պէտք ունենք բոլոր ուժերի մասնակցութեան: Չմոռանանք, որ այս աշխատանքը համահայկական, համազգային տարողութիւն ունեցող երեւոյթ է: Այստեղ յատկապէս ուզում եմ խօսել Մելգոնեան վարժարանի մասին, որ, իմ կարծիքով, գտածոյ մի գանձ է՝ թառած Միջերկրականի սրտի մէջ: Ինչո՞ւ այդ կեդրոնը միջազգային չդարձնել եւ օտարազգիներին (յոյն, իտալացի, արաբ կամ թուրք...) մեր ձեւերով չուսուցանել մեր ծրագրերը: Գիտէք, մենք՝ Հայերս, խաղաղասէր ազգ ենք եւ մեր շահերը պաշտպանելով օտարին վնաս չենք հասցնի, ընդհակառակն՝ կը նպաստենք աշխարհի քաղաքակրթութեան զարգացմանը։

«ՆՅ» - Դուք յիշեցիք «Հայկազեան» համալսարանը եւ «Մելգոնեան» վարժարանը: Ճիշդ է, որ մենք զանազան համալսարաններ չունինք, բայց աշխարհի տարածքին գոյութիւն ունին բաւականաչափ հայագիտական ամպիոններ, որոնք կը գործեն նշանաւոր համալսարաններու մէջ: Դուք ինչպե՞ս կը գնահատէք այդ կեդրոններու գործունէութիւնը:

Գ.Յ. - Մեր մօտեցումը այդ ամպիոնների նկատմամբ դրական է։ Այստեղ ուզում եմ յատկապէս նշել, թէ մենք նման ձեռնարկների դէմ չենք։ Շաբաթօրեայ դպրոցներից սկսած մինչեւ հայագիտական կեդրոնները շատ կարեւոր դերակատարութիւն ունեն հայ ժողովրդի կեանքի մէջ եւ մեծ աշխատանք են տանում նաեւ ի նպաստ ցեղասպանութեան ճանաչման գործին, որին ես դէմ չեմ եւ մի կեանք պայքարել եմ այդ նպատակին հասնելու համար։ Մայրս գաղթել էր Իգդիրից... Մենք պարզապէս ասում ենք, որ հսկայական ուժ ենք յատկացրել այդ աշխատանքին եւ մինչեւ հիմա միայն մի գաղափարի շուրջ կեդրոնանալով շատ քիչ բան ենք ձեռք բերել։ Ուրեմն հիմա պէտք է ընդլայնենք սահմանները... Այս ուղղութեամբ կարելի է Ռուսաստանի Հայերի օրինակը բերել։ Այնտեղ ապրում են շուրջ երկու միլիոն Հայեր, որոնք ներկայացուած չեն երկրի Պետական Դումայում։ Աշխարհում շատ քիչ հայ երեսփոխաններ ունենք: Քիչերն են, որ քաղաքականութեամբ են զբաղւում, իսկ մեր բոլոր խնդիրները քաղաքական լուծումներ են պահանջում։ Պէտք է պատրաստել քաղաքական հմուտ գործիչներ։ Անշուշտ, որ աշխատանքներ տարւում են այդ ուղղութեամբ, բայց ոչ բաւարար չափով։

«ՆՅ» - Ուրեմն դուք միութեան գաղափարն է որ կ՛առաջադրէք: Բայց ի՞նչպէս կարելի է բազմազանութեան մէջ միութիւն գոյացնել:

Գ.Յ. - Առաջին հայեացքով բազմազանութիւնը թերեւս խանգարող երեւոյթ է, բայց միաժամանակ նաեւ մեծ հարստութիւն է։ Պէտք է կարողանանք միասնաբար երկխօսութիւն վարել: Միջմշակութային յարաբերութիւնները զարգացնելու համար կարեւոր են երկխօսութիւնը, գիտելիքների փոխանակումը: Երկու բանիմաց մարդ միշտ կարող են իրարու հետ լեզու գտնել։

«ՆՅ» - Արդեօք կարելի՞ է այս ամբողջը պարփակող գիտական կամ գաղափարական արժեհամակարգ մը սահմանել:

Գ.Յ. – Գիտէք, երկխօսութիւնը պէտք է արդիւնաւէտ լինի: Օրինակ, մենք մի քանի տնտեսագիտական դասընթացքներ ենք մշակել, որոնք օգտակար են հայ մարդուն, անկախ նրանից, թէ ուր է ապրում: Այսինքն՝ այդ դասընթացքին հետեւողը իր ստացած գիտելիքները կարող է ուրիշներին փոխանցել, նրանց հետ յարաբերուել։

«ՆՅ» - Խօսեցաք տնտեսագիտութեան մասին: Այսօրուան դրութեամբ քաղաքական յաջողութեան ետին կայ նաեւ տնտեսագիտական յաջողութիւնը: Աւելին, տնտեսական ոյժն է, որ կը պայմանաւորէ քաղաքական ոյժը: Եթէ մեր քաղաքական ոյժը տնտեսական հող չունենայ, մենք չենք կրնար յաջողիլ: Ձեր կարծիքով ի՞նչպէս կարելի է ստեղծել այդ դաշտը:

Գ.Յ. - Վերջերս Երեւանի մէջ իմ բարեկամ Արմէն Խաչիկեանը հետեւեալ տեսակէտը առաջարկեց. պէտք է ստեղծել մի այնպիսի վայր, որտեղ կարող են հաւաքուել հայ մեծահարուստները, գործարարները եւ որոնք ի վիճակի են պաշտպանելու Հայոց շահերը: Նրանց աշխատանքի արդիւնքից կարող են օգտուել Հայերը եւ հայկական հաստատութիւնները: Աւելորդ է ասել, որ առանց նիւթական ներդրումների կարելի չէ նպատակասլաց աշխատանք իրականացնել: Աւելին՝ կարելի չէ Հայկական Հարցը լուծել:

«ՆՅ» - Եթէ նկատի ունենանք այսօրուան Հայաստանի կացութիւնը, կարելի է ըսել, թէ դրամը չէ, որ կը պակսի մեր երկրին, այլ՝ դրամի օգտագործման եղանակը: Տեղ մըն ալ նոյնիսկ դրամը վնասակար է...

Գ.Յ. – Այո՛, դրամը երկսայր զէնք է, պէտք է իմանաս դրա օգտագործման ձեւը: Մենք պէտք է սովորենք ճիշդ բաշխել եղած գումարը: Ես դա առաջնային խնդիր եմ համարում հայ հանրութեան համար:

«ՆՅ» - Կարելի է գաղափարական գետնի վրայ որոշ տեսական հող մը ստեղծել: Օրինակ՝ նկատի ունենանք Ֆրանսայի Հանրապետութիւնը, որու կարգախօսն է՝ ազատութիւն, հաւասարութիւն, եղբայրութիւն: Արդեօք Հայաստանի համար այսօր ի զօրու կըլլա՞յ նման գաղափարախօսութիւն մը:

Գ.Յ. - Ես յոյս ունեմ, որ ապագայի առցանց համալսարանի մէջ կը հիմնուեն տարբեր գաղափարախօսութիւնների մասին դասընթացքներ: Համոզուած եմ, որ առողջ գաղափարախօսութիւնը համադրողական (synthe՛tique) պէտք է լինի, իր մէջ պարունակելով ազատական, հաւասար եւ ազգային պահպանողական գաղափարներ: Ես այս ձեւակերպումը կը կոչէի եռամիասնութիւն: Մեծ թափով զարգացող եւ ազատ տնտեսութիւն ունեցող Չինաստանի օրինակը կարելի է բերել, որի գաղափարախօսական դաշտը կը պարփակէ այս նոյն եռամիասնութիւնը: Այն երկիրները, որոնք կարողանում են համադրել նշեալ երեք գաղափարները, նրանք անպայման յաջողում են: Այս միտքն է, որ պէտք է տարածել Հայ հանրութեան շրջանակում:

«ՆՅ» - Հայ հանրութեան այդ ընդհանրական գաղափարը պետական առումով ի՞նչ օրէնսդրական մշակոյթ կ՛ենթադրէ:

Գ.Յ. - Շատ հետաքրքրական է այս հարցումը: Ասեմ, որ հայկական հանրութիւնը միշտ նայում է Հայաստանին, ինչ որ շատ դրական երեւոյթ է, որովհետեւ եթէ Հայաստանը հզօր է եւ ճիշդ ուղղութեամբ է յառաջանում, բնականաբար ձեր նշած օրէնքն էլ պէտք է գործէ: Հետեւաբար, մենք պէտք է բարելաւենք այսօրուայ Հայաստանի կացութիւնը, որպէսզի Հայրենիքը ուղեցոյց լինի բոլորի համար: Օգտուելով հանդերձ Հայրենիքի բարիքներից՝ պէտք է միաժամանակ նրան տանք մեր լաւագոյնը:

«ՆՅ» - Այսօր հայկական քաղաքակրթութիւնը եւ մշակոյթը ի՞նչ կրնայ տալ աշխարհին:

Գ.Յ. - Ներկայիս գոյութիւն ունի նոր քաղաքագիտական մի ուղղութիւն (այս ուղղութեան հեղինակն է գերմանացի Մաքսիմ Քանտոր), որ հասարակութեան արդիւնաւէտութիւնը չափում է նրա տուած ստեղծագործական արդիւնքով, այսինքն՝ ոչ թէ ռումբերի եւ գէնքերի քանակով, այլ մտաւորականներով, արուեստագէտներով եւ գիտնականներով: Իմ կարծիքով, նոյն այս ցուցանիշով պէտք է գնահատել այս կամ այն ընկերութիւնը: Այս առումով մենք՝ Հայերս, բաւանակաչափ բան տուել ենք աշխարհին՝ Արամ Խաչատրեաններով, Գառզուներով, Ալիխանեաններով, որոնք համաշխարհային համբաւ են վայելում: Բայց այսօր դժբախտաբար սակաւ է հայ ստեղծագործողի թիւը: Ուրեմն մենք պէտք է պայմաններ եւ հող ստեղծենք մեր երիտասարդների համար, որպէսզի նրանք կարողանան յօրինել, ստեղծել..., իսկ մեր նոր սերունդը ունի թէ ազգային նիւթը եւ թէ խմորը: Ես յոյս ունեմ, որ առցանց համալսարանով պիտի ծնուեն այն տղաներն ու աղջիկները, որոնք ի վիճակի կը լինեն ստեղծելու նորը:

«ՆՅ» - Վերջերս Միշիկընի համալսարանին մէջ Արա Սանճեանի նախաձեռնութեամբ գիտաժողով մը տեղի ունեցաւ՝ «Պաղ պատերազմը եւ Հայերը» թեմայով: Ըստ իս, այս պատմական խնդիրներուն քննարկումը տեղ մը օգտակար է, նկատի ունենալով, որ Սովետական Հայաստանը ձեւով մը պաշտպանուած էր, բայց միաժամանակ արտաքին աշխարհէն կտրուած ըլլալով՝ սարսափելի քաղաքական իրավիճակի մէջ կ՛ապրէր: Այսօր այդ երեւոյթները չքննարկելով ձեւով մը մտային-հոգեկան աշխարհ մը ստեղծուած է, ուր պատմական ճշմարտութիւնները յայտնաբերելու, նոր ուղիներ բանալու, իր անցեալը բաց աչքերով դիտելու, թերութիւններուն անդրադառնալու վերաբերող հարցերը կարծէք թէ մէկդի դրուած են: Ձեր կարծիքով, հիմա պէ՞տք է անդրադառնալ այս խնդիրներուն: Արդեօք ահրաժե՞շտ է այդ դէպքերուն անդրադառնալ գեղարուեստի միջոջով:

Գ.Յ. - Ամբողջովին համաձայն եմ ձեր հարցումի դրուածքին հետ: Իմ օրինակը բերելով պէտք է ասեմ, որ այո՛, ես ձեւաւորուել եմ սովետական կարգերի օրով եւ բաւական այլախոհ մարդ եմ եղել: Անգամներ կանչուել եմ Ք.Կ.Պ.: Քեռիս 15 տարի աքսորուել է Կուլակի ճամբարներում... Հինգ տարեկան էի, երբ Ստալինը մահացաւ, եւ լաւ յիշում եմ, որ մայրս այդ օրը ասում էր՝ վերջապէս սատկեց կէօր-պակէօրը... Այս բոլորով հանդերձ չի կարելի պատմութիւնը ուսումնասիրել միայն սեւ ու սպիտակով: Պէտք է իմանալ, որ այդ նոյն օրերին մենք ունէինք մարշալներ, Հայաստանում ստեղծուել էր ակադեմիա, ունէինք նշանաւոր գիտնականներ, եւ այս ամէնը՝ ստալինեան իշխանութեան օրօք: Այո՛, այն ժամանակ նաեւ գրական լաւ գործեր էին հրատարակւում, ինչպէս Հրանդ Մաթեւոսեանը, որ սքանչելի ստեղծագործութիւններ ունի: Ուզում եմ ասել, որ այն ժամանակ բառիս բուն իմաստով բռնապետութիւն չէր տիրում: Ճիշդ է, որ մարդկային իրաւունքները խախտուած էին, բայց մենք ստեղծագործելու եւ աշխատելու իրաւունք ունէինք: Այսօր Հայաստանի հիմնական խնդիրներից մէկը աշխատանք գտնելու դժուարութիւնն է: Գիտաշխատողը ներկայիս 100 տոլար աշխատավարձ է ստանում... էլ աւելին չեմ ասում: Աւելացնեմ, որ ես մօտիկից հետեւել եմ Արա Սանճեանի կազմակերպած գիտաժողովին եւ շատ ուրախ եմ դրա համար: Կարեւոր էին այնտեղ արծարծուած խնդիրները:

Այստեղ պէտք է ընդգծեմ հետեւեալ երեւոյթը.- Ի հետեւանք Սփիւռքի հայագիտական կենտրոնների վերաբերեալ մեր ուսումնասիրութիւններին՝ ի յայտ եկաւ, որ նրանք մեծամասնութեամբ կենտրոնացած են միայն մեր անցեալի պատմութեան առնչուող խնդիրների վրայ, ինչ որ սխալ չէ, քանի որ առանց անցեալի պատմութեան չես կարող յառաջանալ, բայց միաժամանակ նաեւ առանց այսօրուայ պատմութեան անկարելի է հեռանկար ունենալ: Մենք արդի հարցերը մէկ կողմ ենք նետել... Հիմա երկրորդ սառը պատերազմի ժամանակաշրջանն է, եւ մենք պէտք է մտածենք հայ ժողովուրդի անելիքի եւ վարմունքի մասին, պէտք է խորհել, թէ հայկական պետութիւնը ի՞նչ քաղաքականութիւն պէտք է որդեգրի: Ճիշդ է, որ այսօր ազատութիւն ունենք, բայց պէտք է հարց տալ, թէ արդեօք մենք իբրեւ պետութիւն մեկուսացած չե՞նք... Գիտէք, այն ժամանակ սահմանները փակ էին, իսկ այսօր սահմանները բաց են, բայց դժբախտաբար այդ սահմաններից միայն... դուրս են գնում, արտագաղթում են, չեն վերադառնում: Ուրեմն խորքին մէջ այսօր էլ սահմանները փակ են...

«ՆՅ» - Բայց եթէ այն օրերի պատմութիւնը չուսումնասիրուի, չքննարկուի, արդեօք կարելի՞ է խօսիլ երկրորդ սառը պատերազմի մասին:

Գ.Յ. – Ո՛չ, չի կարելի...

«ՆՅ» - Ուրեմն, ձեւով մը Հայաստանի մէջ նման գիտաժողով կազմակերպելը անհրաժեշտ չէ՞:

Գ.Յ. - Շատ լաւ գաղափար է:

«ՆՅ» - Ուրեմն ի՞նչն է, որ կ՛արգիլէ:

Գ.Յ. - Ոչ մէկ բան, պարզապէս հնարաւորութիւնների եւ ցանկութեան պակաս կայ: Ես անձամբ մեծ հաճոյքով նման ձեռնարկ կը կազմակերպէի: Ասեմ նաեւ, որ սառը պատերազմների համեմատութեան նիւթով ռուսական ակադեմիայի ամսագրում ես յօդուած եմ ստորագրել դեռեւս 2004 թուականին, որովհետեւ կանխատեսում էի, որ երկրորդ սառը պատերազմը տակաւին մեր առջեւում է: Այսօր պէտք է խորհել նաեւ, թէ ի՞նչ է սպասում մեզի՝ ծայրայեղական շարժումների աճի ժամանակաընթացքին: Անշուշտ, թէ ամէն ինչ պէտք է բազմակողմանի ուսումնասիրել: Պէտք է քննարկես անցեալի դէպքերը, որպէսզի հասկանաս ներկան եւ կանխատեսես ապագան: Գիտէք, այս բոլորը շատ բարդ խնդիրներ են եւ համեմատաբար մեծ միջոցներ են պահանջում:

«ՆՅ» - Քիչ մըն ալ խօսինք «Նորավանք»-ի հիմնադրութեան մասին: Դո՞ւք յղացաք այդ գաղափարը:

Գ.Յ. - Նախկին վարչապետ Անդրանիկ Մարգարեանը յղացաւ այս հիմնադրամի ստեղծման գաղափարը: Ես կարծում եմ, թէ մեր նոր վարչապետն էլ նոյն չափ ուշադրութիւն կը դարձնի այս աշխատանքին: Չմոռանամ ասել, որ այս տարիների ընթացքին մենք նաեւ շուրջ 400 ամսագիր եւ 80 մենագրութիւն ենք հրատարակել:

«ՆՅ» - Հասկնալի է «Նորավանք»-ին մատուցած նախկին վարչապետ Մարգարեանի օժանդակութիւնը: Բայց եթէ չըլլային գիտական ներդրումն ու կարողութիւնները, հնարաւոր պիտի չըլլար այս աշխատանքին իրագործումը: Գիտական առումով դուք ի՞նչպէս ներկայացուցիք այս ծրագիրը:

Գ.Յ. - Ես երկար տարիներ հարիւրաւոր գիտական ուսումնասիրութիւններ եւ հետազօտութիւններ եմ կատարել ու հրատարակել, եւ այս ծրագիրն էլ այդ աշխատանքների արդիւնքն էր: Տեղեկացնեմ, որ համաձայն «Նորավանք»-ի կանոնադրութեան՝ Հայաստանի օրուայ վարչապետը մեր հոգաբարձուների ղեկավարն է հանդիսանում:

«ՆՅ» - Ես կ՛ուզէի անդրադառնալ նաեւ Հայաստանի մէջ օտարերկրեայ համալսարաններու հարցին, որոնք այսօր թերեւս աւելի մեծ վարկ կը վայելեն, քան թէ հայկական համալսարանները:

Գ.Յ. - Ես ընդհանրապէս դէմ չեմ օտարերկրեայ համալսարաններին, բայց կը ցանկանամ, որ հայկականը աւելի զօրաւոր լինի: Իմ փափաքն է, որ հայ ուսանողները օտար համալսարանների մէջ ուսանելուց յետոյ գիտակցեն, որ պէտք է ծառայեն Հայաստանին:

«ՆՅ» - Կարելի՞ է եզրակացնել, թէ առցանց համալսարանի ստեղծման ետին կայ նաեւ հայ գիտական միտքը վերանորոգելու գաղափարը, որ հիմնուած կ՛ըլլայ իրապէս մտաւորական ներդրումի վրայ:

Գ.Յ. – Այո՛, այդ է մեր հեռանկարը եւ տեսլականը:

Տեսակցեցաւ՝
ԺԻՐԱՅՐ ՉՈԼԱՔԵԱՆ

«Նոր Յառաջ» թերթ (Ֆրանսիա, Փարիզ,
թիւ 980 և թիւ 981, 2016թ. հոկտեմբերի 15-ի և 18-ի համարներ)


դեպի ետ
Հեղինակի այլ նյութեր