ՎՈՒԱՄ-Ը ՎԵՐԱԾՆՎՈ՞ՒՄ Է

01.09.2014

ՎՈՒԱՄ-Ը ՎԵՐԱԾՆՎՈ՞ՒՄ Է

Սերգեյ Սարգսյան
«Նորավանք» ԳԿՀ Քաղաքական հետազոտությունների կենտրոնի ղեկավարի տեղակալ

2014թ. մարտին ԱՄՆ ՊՆ-ն հրապարակեց Պաշտպանական քաղաքականության հերթական՝ չորրորդ տեսությունը (Quadrennial Defense Review, QDR¹), որում ներկայացված են երկրի ռազմական գերատեսչության որոշակիացված ծրագրերը Միացյալ Նահանգների շահերի իրացման վերաբերյալ։ Երկրի պաշտպանության վերաբերյալ ռազմավարական տեսությունում² որպես այդ շահեր, մասնավորապես, ներկայացված են հետևյալները.

հավասարակշռության վերականգնումը Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում՝ խաղաղության և կայունության պահպանման համար,
Եվրոպայում և Մերձավոր Արևելքում անվտանգության և կայունության ամրապնդման քաղաքականության շարունակումը,
ծայրահեղական և ահաբեկչական սպառնալիքների դեմ պայքարի գլոբալ մոտեցման սատարումը՝ Մերձավոր Արևելքի և Աֆրիկայի վրա շեշտադրմամբ,
տեխնոլոգիաներում արվող ներդրումների գերակայության պահպանումը՝ բանակի միաժամանակյա կրճատմամբ և ավելի կոմպակտ տեղակայմամբ,
կարևոր դաշինքների և գործընկերային հարաբերությունների ամրապնդմանն ուղղված ջանքերի ավելացումը։

Պաշտպանական ռազմավարությունում հատուկ նշանակություն է տրվում.

ազգային տարածքի պաշտպանությանը (թույլ չտալ հարձակում Միացյալ Նահանգների վրա և այդ հարձակման հետմղում), քաղաքացիական իշխանություններին աջակցությանը՝ հնարավոր հարձակումների, ինչպես նաև տարերային աղետների հետևանքների մեղմմամբ,
անվտանգության գլոբալ համակարգի ստեղծմանը՝ տարածաշրջանային կայունության պահպանման, հակառակորդին զսպելու, դաշնակիցներին սատարելու և գործընկերների հետ համագործակցելու համար՝ անվտանգության ընդհանուր խնդիրների լուծման նպատակով,
ագրեսորի դեմ ուժ ցուցադրելու և վճռական հաղթանակի հասնելու, ահաբեկչական ցանցերի, աշխարհի ցանկացած տարածաշրջանում տարերային աղետների հետևանքների վերացման ու հումանիտար օգնության ցուցաբերման կարողությանը։

ԱՄՆ անվտանգության գլոբալ համակարգի ֆունկցիոնալության, ուժի պրոյեկտման և վճռական հաղթանակի հասնելու հնարավորությունների սատարման համար տեսության հեղինակներն առաջարկում են իրականացնել հետևյալ կոնկրետ քայլերը.

խիստ կարևոր տարածաշրջաններում, օրինակ՝ Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում, առաջադիր բազավորման հավելյալ ռազմածովային ուժերի ծավալում՝ ճգնաժամային իրավիճակին արձագանքման ժամանակի և պահանջվող ծախսերի կրճատման համար,
նավերի, ավիացիոն միջոցների և ճգնաժամերին արձագանքման նոր խմբավորումների ծավալում։ Դա թույլ կտա ավելի ճկուն կերպով աջակցել տարածաշրջանային հրամանատարության գործողություններին մարտական և արտակարգ իրավիճակներում,
արտասահմանում համատեղ ռազմական ուսումնական հաստատությունների օգտագործման օպտիմալացում, զորավարժությունների անցկացում՝ ԱՄՆ ԶՈւ-ի հետ դաշնակիցների և գործընկերների փոխգործակցության բարձրացման նպատակով,
համաձայնագրերի կնքում առ այն, որ ԱՄՆ զինված ուժերի համար ապահովվի հավելյալ ռազմավարական և օպերատիվ ճկունություն ճգնաժամի պարագայում։

Միևնույն ժամանակ, փաստաթղթում արված են Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների ռազմաքաղաքական ռազմավարության նոր շեշտադրումները։

Նախ՝ հայտարարված է, որ ռազմական բյուջեի կրճատումը վերաբերվելու է բոլոր զորատեսակներին, ինչպես նաև գիտատեխնիկական հետազոտություններին, եթե միայն դրանք չեն ենթադրում բեկումնային կիրառական տեխնոլոգիաներ ամենամոտ ապագայում։

Երկրորդ՝ ԱՄՆ-ի համար գերակա է դառնում, այսպես կոչված «Օբամայի ռազմավարության» համապատասխան, Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանը։ Սա պայմանավորված է նրանով, որ.

ԱԽՏ-ում է տեղակայվում գլոբալ տնտեսական ակտիվության կենտրոնը,
ներկայում հենց այստեղ են վտանգավոր կերպով խորանում հակասությունները տարածաշրջանային պետությունների միջև,
պաշտպանական գերատեսչությունում աճում է անհանգստությունը տարածաշրջանում ամերիկյան ռազմական ներկայության հնարավոր կրճատման հետ կապված։

Սակայն, չնայած բյուջեի միջոցների խնայողության խստացմանն ու Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանի վրա սևեռվելուն, տեսությունում զգալի տեղ է հատկացված ողջ աշխարհում ԱՄՆ առաջատար դերի անվերապահ ամրապնդման անհրաժեշտությանը։ Նախատեսվում է դրան հասնել առկա և նոր ստեղծվող տարածաշրջանային ռազմաքաղաքական դաշինքների միջոցով։ Այսինքն՝ դա նշանակում է, որ Միացյալ Նահանգները մտադիր է պահպանել գլոբալ առաջնորդությունը՝ սեփական ծախսերի կրճատման պայմաններում, տարածաշրջանային գործընկերների հետ պատասխանատվությունը բաժանելու միջոցով։

Ըստ էության, տեսության մեջ Հարավային Կովկասի մասին ոչ մի խոսք չկա։ Իրանը հիշատակվում է բացառապես նրա կողմից միջուկային զենքի մշակման և դրա սպառնալիքի չթույլատրման անհրաժեշտության հետ կապված։ Իսկ Կենտրոնական Ասիան հիշատակվում է Աֆղանստանից զորքերի դուրսբերման, ահաբեկչության դեմ պայքարի շարունակման հետ կապված։

Սակայն հետաքրքիր է անդրադարձը Սևծովյան-Կասպյան տարածաշրջանին, հատկապես Ուկրաինայի շուրջ էլ ավելի խորացող ճգնաժամի համատեքստում։

Օրինակ, «Stratfor» (ԱՄՆ) վերլուծական կենտրոնի ղեկավար Ջորջ Ֆրիդմանը կարծում է, որ այն պայմաններում, երբ Ռուսաստանի նկատմամբ օպտիմալ քաղաքականությունը կրկին դառնում է զսպման քաղաքականությունը, «Էստոնիա-Ադրբեջան առանցքում գտնվող պետություններն ամենից առաջ շահագրգռված են ինքնիշխանության պահպանմամբ՝ ռուսական հզորությանը դեմ-հանդիման։ Մնացյալ Եվրոպան անվտանգության մեջ է, և նրա երկրները պատրաստ չեն ֆինանսական և ռազմական ջանքեր գործադրել խնդրի լուծման համար, որը, նրանց կարծիքով, կարելի է լուծել իրենց համար նվազագույն ռիսկով։ Հետևաբար, Ամերիկան իր ցանկացած ռազմավարությունն իրականացնելիս պետք է գործի ՆԱՏՕ-ին շրջանցելով կամ, նվազագույնը, ստեղծի նոր կառույցներ տարածաշրջանում կարգուկանոն մտցնելու համար»³։

Նրա կարծիքով՝ «Լեհաստանը, Ռումինիան և Ադրբեջանը պետք է դառնան այն հենակետերը, որոնց շուրջ կառուցվելու է նոր դաշինքը՝ Մերձբալթիկայի պետությունների, Ուկրաինայի, Մոլդովայի և Վրաստանի մասնակցությամբ։ Սակայն ՆԱՏՕ ոչ ամենաուժեղ հինգ անդամ և չորս հնարավոր թեկնածու պետություններին միավորող նման դաշինքն ըստ էության չի տարբերվում ՆԱՏՕ-ից՝ իր գործընկերային ծրագրերով։

Թվում է՝ նման սցենարի իրագործման պարագայում ԱՄՆ արտաքին քաղաքականությունում Վաշինգտոնի համար ավելի ընդունելի կլինի Ռուսաստանի (և Չինաստանի) պարագծով դաշինքների ստեղծումն առանց իր ուղղակի մասնակցության, բայց ԱՄՆ և ՆԱՏՕ ակտիվ աջակցությամբ։ Մեր տարածաշրջանում նման դաշինքի հավանական կազմը կլինի՝ այդ նույն Ուկրաինան, Մոլդովան, Վրաստանը և Ադրբեջանը։ Այսինքն՝ «հին» ՎՈւԱՄ-ը, բայց ռազմաքաղաքական խնդիրների վրա շեշտադրման տեղափոխմամբ։

Թեև այստեղ ևս բարդություններ կան։ Ինչպես Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում, այնպես էլ Եվրոպայում, այդ թվում և Հարավային Կովկասում, փաստացի բազմաբևեռ աշխարհի պայմաններում պետություններում էլ ավելի ուժեղ են դրսևորվում արտադաշինքային միտումները։ Եթե Ճապոնիան, Հարավային Կորեան և ԱԽՏ մյուս երկրները ջանում են խորացնել տնտեսական համագործակցությունը Չինաստանի հետ՝ ԱՄՆ-ի հետ (թեկուզև ոչ ֆորմալ) մնալով ռազմաքաղաքական դաշինքի մեջ, ապա Սևծովյան-Կասպյան տարածաշրջանում ի հայտ է գալիս նոր ռազմաքաղաքական դաշինքների մեջ մտնելու տնտեսական օգուտի չափակցման հարցը՝ բավական հավանական (նվազագույնը՝ պարզապես Ռուսաստանի շուկան կորցնելու) հեռանկարներով։ Թե՛ քաղաքական և թե՛ տնտեսական բնույթի քիչ դժվարություններ ՌԴ-ի հետ կապված՝ արդեն սպասվում են այն բոլոր պետություններին, որոնք ստորագրել են ԵՄ-ի հետ ասոցիացման համաձայնագրեր։

Բացի այդ, Պեկինի «Մեծ մետաքսի ճանապարհ տնտեսական գոտու» ռազմավարական տնտեսական-հաղորդակցային նախաձեռնության համատեքստում՝ Հարավային Կովկասն էլ ավելի է մոտեցել Չինաստանի ռազմավարական շահերի ոլորտին (եթե առհասարակ չի հայտնվել այդ ոլորտում)։

Երկբևեռ աշխարհից անցումը բազմաբևեռի հանգեցրել է բավական սպեցիֆիկ սեփական շահեր ունեցող ցրված «ուժի կենտրոնների» առաջացմանը։

Ուկրաինական ճգնաժամում Եվամիությունը, թերևս, առաջին անգամ լիակշիռ, գուցե և ոչ լրիվ ինքնուրույն «ուժի կենտրոնի» դեր խաղաց. նրան «նայելով» և ասոցիատիվ հարաբերությունների հաստատման նրա հրավերով Ուկրաինայում տեղի ունեցավ պառակտումը։ Բայց հասարակության պառակտումը ոչ թե երկկողմանի էր (արևմտամետ և ռուսամետ), այլ եռակողմ։ Ամենաբազմամարդը, բայց միևնույն ժամանակ նաև ամենաանկայունը հասարակության այն հատվածն էր, որը դեռ ԵՄ-ից կոնկրետ և հասցեական առաջարկությունների (առաջին հերթին՝ ֆինանսանյութական իմաստով) կրավորական սպասման մեջ է։ Եվ եթե առաջիկա 3-5 ամիսներին Բրյուսելը չկարողանա բավարարել նրա սպասումները, ապա միանգամայն հավանական է երկրում սոցիալ-քաղաքական լարվածության նոր օջախների ի հայտ գալը, և արդեն Ուկրաինայի էլ ավելի խոր պառակտումը տեղի կունենա նոր տարածքների ընդգրկմամբ։ Այն էլ ավելի ծախսատար կլինի թե՛ Բրյուսելի, թե՛ Մոսկվայի, ինչ-որ առումով՝ նաև Վաշինգտոնի համար։

Եվրամիության համար շատ ավելի բարդ կլինի, քանի որ ԵՄ-ից սեփական տնտեսությունների արմատական վերափոխման համար զգալի օգնություն կակնկալեն նաև Վրաստանն ու Մոլդովան։ Թեև դրանք տարածքով ու բնակչությամբ համեմատելի չեն Ուկրաինայի ներդրումային ակնկալիքների հետ, բայց իրենց հանդեպ հատուկ վերաբերմունք են պահանջում։ Դա առաջին հերթին վերաբերում է Վրաստանին, որը կարող է դառնալ կամ բաց դարպաս, կամ արգելապատնեշ Եվրամիության համար կարևոր մի շարք տնտեսական (այդ թվում և տարանցման՝ Ռուսաստանին այլընտրանքային էներգետիկ և տրանսպորտային) նախագծերի համար։ Միևնույն ժամանակ, ներկայում Թբիլիսին փորձում է հավասարակշռել իր արտաքին քաղաքականությունն ի հաշիվ Մոսկվայի հետ հարաբերությունների բարելավման, ինչպես նաև վերականգնել Ռուսաստանի հետ տնտեսական կապերը որքան հնարավոր է լայն ծավալով։

Մոլդովան իր խնդիրներն ունի։ Ոչ միայն Մերձդնեստրը, այլ նաև Գագաուզիան թերահավատ վերաբերմունք ունեն Քիշնևի կողմից ԵՄ-ի հետ ասոցիացիայի համաձայնագրի ստորագրման հանդեպ և իրենց ապագան տեսնում են Եվրասիական միությունում։ Տիրասպոլը, ի դեպ՝ նաև Բրյուսելը, ինտեգրացիոն նախասիրությունների ընտրության վերջնական որոշման համար մեկուկես տարուց մի փոքր ավելի ունեն։ Բայց Համաձայնագրի ստորագրման միանշանակ դիվիդենդներն ակնհայտ պետք է դառնան արդեն ամենամոտ ապագայում։

Ադրբեջանը, տնտեսական՝ նավթագազային որոշակի պաշար ունենալով և գիտակցելով, որ որպես «ուժի կենտրոն» ԵՄ մտնելը դեբյուտային է, հետևաբար և դատապարտված չէ անվերապահ հաջողության, նվազագույնի էր հասցրել իր հարաբերությունները Եվրամիության «Արևելյան գործընկերություն» ծրագրի շրջանակներում դեռ դրա սկզբնական փուլում։ Այդ երկիրն իր արտաքին քաղաքական գերակայությունները ձևավորում է դեպի Թուրքիա և ԱՄՆ, այլ ոչ թե Բրյուսել կողմնորոշմամբ։ Բայց ինքն էլ է շահագրգռված փոխելու տարածաշրջանում առկա ուժերի հավասարակշռությունը՝ առանց տնտեսական, ռազմաքաղաքական և տարածքային (առաջին հերթին՝ Ղարաբաղյան հակամարտությունում) դիվիդենդներ ստանալու ծանրակշիռ երաշխիքների։

Եթե նոր տարածաշրջանային ռազմաքաղաքական դաշինք (այս կամ այն կազմով), այնուամենայնիվ, ստեղծվի, ապա դա թույլ կտա, մասնավորապես.

փակել գոնե որոշակի, բայց բավական երկար ժամանակով ՆԱՏՕ-ում նոր անդամներ (Վրաստան, Մոլդովա և Ուկրաինա) ընդունելու հարցը, որն ամենևին ողջունված չէ բուն դաշինքում,
հետաձգել ԵՄ-ում նոր պետությունների ընդունման հեռանկարը՝ ՆԱՏՕ-ին դրանց անդամակցության միջոցով (սա այն ճանապարհն է, որով անցել են արևելաեվրոպական շատ պետություններ),
համակարգել դրանց տարածաշրջանային քաղաքականությունը (այդ թվում և առաջին հերթին Ռուսաստանի հանդեպ),
անցանկալի թեկնածուների տարածքային ամբողջականության վերականգնման խնդիրը դնել հենց իրենց վրա, որ միավորվել են միասնական, բայց առանձին դաշինքում,
հեռու մնալ նոր դաշինքի անդամ պետությունների ներքին քաղաքականության մեջ դեմոկրատական հասարակության համար ռեզոնանսային և անընդունելի առավել կտրուկ քայլերից, քննադատական ելույթներից արտաքին քաղաքականության մեջ։

¹ Quadrennial Defense Review 2014, March 4, 2014.

² 2012 Defense Strategic Guidance, January 5, 2012.

³ U.S. Defense Policy in the Wake of the Ukrainian Affair, http://www.stratfor.com/weekly/us-defense-policy-wake-ukrainian-affair, April 8, 2014.

«Գլոբուս» վերլուծական հանդես, թիվ 7, 2014

դեպի ետ

Հեղինակի այլ նյութեր