ԱՆՏԱՐԿՏԻԿԱՅՈՒՄ ԳԻՏԱԿԱՅԱՆ ՍՏԵՂԾԵԼՈՒ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՊԼԱՆԻ ՇՈՒՐՋ

22.12.2014

ԱՆՏԱՐԿՏԻԿԱՅՈՒՄ ԳԻՏԱԿԱՅԱՆ ՍՏԵՂԾԵԼՈՒ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՊԼԱՆԻ ՇՈՒՐՋ

Հայկ Գաբրիելյան
Թուրքագետ

Անտարկտիդա մայրցամաքի տարածքն ավելի քան 14 միլիոն կմ2 է, ինչը կազմում է ցամաքի մոտ 10%-ը: Այն իր տարածքով մոլորակի հինգերորդ խոշոր մայրցամաքն է և մոտ 18 անգամ մեծ է Թուրքիայի տարածքից, որը գտնվում է նրանից մոտ 16.000 կիլոմետր հեռավորության վրա (Ստամբուլի ու Անտարկտիդա մայրցամաքի ամենահյուսիսային հատվածի` Անտարկտիկա թերակղզու հեռավորությունը կազմում է 8000 ծովային մղոն): Անտարկտիկան Երկիր մոլորակի հարավային բևեռային շրջանն է, որի մեջ մտնում են Անտարկտիդան և նրան հարող Ատլանտյան, Հնդկական և Խաղաղ օվկիանոսների հարավային մասերը (երբեմն այդ օվկիանոսների հարավային հատվածները միավորում են մեկ միասնական՝ Հարավային օվկիանոսի մեջ):

2013թ. գարնանը հայտնի դարձավ, որ Թուրքիան պլանավորել է 2015թ. բազա/գիտակայան հիմնել Անտարկտիկայում՝ դառնալով դա արած 30-րդ երկիրը: 2012թ. թուրք ճանապարհորդ Օսման Աթասոյն իր Uzaklar II նավով Թուրքիայից հասավ Անտարկտիկա, այնտեղ անցկացրեց մի քանի օր և Թուրքիա վերադառնալուց հետո իշխանություններին առաջարկեց Անտարկտիկայում բացել թուրքական գիտակայան, ինչն էլ լայն արձագանք գտավ նրանց կողմից: Դրա հետ կապված` Թուրքիայի ծովային հետազոտությունների հիմնադրամի (TÜDAV) նախագահ Բայրամ Օզթուրքը 2013թ. հույս հայտնեց, որ իրենց կհաջողվի 2015թ. գիտակայան հիմնել Անտարկտիկայում. «Թուրքիան արդեն 18 տարի է, ինչ ստորագրել է Անտարկտիկայի մասին համաձայնագիրը, սակայն ոչ մի անգամ չի մասնակցել ժողովներին, և որ այսուհետ անհրաժեշտ է մասնակցել դրանց»¹:

Խոսքը 1959թ. 12 երկրի կողմից Վաշինգտոնում ստորագրված և 1961թ. ուժի մեջ մտած Անտարկտիկայի վերաբերյալ համաձայնագրի մասին է: Թուրքիայի անտարկտիկյան նախաձեռնությունները մեկնարկել են 1995թ.` Անտարկտիկայի մասին այդ պայմանագիրը ստորագրելով: Պայմանագրին միանալը նախաձեռնել է Թուրքիայի բնապահպանության նախարարության արտաքին կապերի բաժինը: Չնայած Անտարկտիկայի մասին համաձայնագրին միանալուն` Թուրքիան չստացավ խորհրդակցական ձայնի իրավունք:

Օսման Աթասոյը գրում է. «Վերջին տարիներին Անտարկտիկայի ընդերքում հայտնաբերվել են բնական հարուստ պաշարներ, այդ թվում նաև նավթի ու գազի պաշարներ: Անտարկտիկայում իրենց բազան հիմնած երկրները դրանով իսկ ուղերձ են հղում մյուսներին. «Ես էլ եմ ներկայացված Անտարկտիկայում»: Չնայած Սպիտակ մայրցամաքը չի պատկանում որևէ մեկին՝ այդ պետությունների միջև արդեն մրցակցություն է սկսվել: Թուրքիան նույնպես պետք է ներկայացված լինի այնտեղ»²:

Հարավային (Անտարկտիկայի) բևեռի գիտական հետազոտությունների կենտրոնի (TAKBAM) կոորդինատոր Աբդուռահման Քյուլյունքը լիովին հասկանալի է համարում Սպիտակ մայրցամաքի հանդեպ Թուրքիայի ձգտումը` հիշեցնելով, որ Անտարկտիկայի նկարագրությունն առկա է դեռևս օսմանյան աղբյուրներում` Փիրի Ռեիսի քարտեզում. «2013-ը շատ նշանակալի տարի է մեզ համար (2013թ. Թուրքիայում նշել են Փիրի Ռեիսի քարտեզի 500-ամյակը): Անտարկտիկան ոչ մեկինն էլ չէ և միևնույն ժամանակ պատկանում է բոլորին: Ներկայումս այնտեղ գործում են աշխարհի տարբեր երկրների գիտակայաններ: Մենք մեր կենտրոնը (TAKBAM) հիմնել ենք նրա համար, որ այդ երկրների թվում լինի նաև Թուրքիան: Անտարկտիկայի մասին մեր գիտելիքները սահմանափակվում են միայն փոկերով: Չէ՞ որ Անտարկտիկան օժտված է վիթխարի պաշարներով: Պետք է հետազոտություն անցկացնել այդ ոլորտում: Մենք նույնպես պետք է գտնվենք այնտեղ: Ներկայումս զարգանում է թուրքական նավաշինական ոլորտը: Կարճաժամկետ հեռանկարում կարող է սկսվել այնպիսի նավերի ստեղծումը, որոնք ունակ կլինեն հետազոտողներին հասցնել Անտարկտիկա: Իհարկե, դա հեշտ չէ: Սակայն կարծում եմ, որ 2023թ. (հանրապետության հիմնադրման 100-ամյակը) մոտենալու հետ մեկտեղ կձեռնարկվեն այդպիսի քայլեր»³: Հիշեցնենք, որ Փիրի Ռեիսը (ծնվել է 1465-1470թթ., ստույգ տարեթիվը հայտնի չէ և մահացել է 1553թ.) օսմանյան ծովակալ և քարտեզագիր է, որն իր քարտեզում ենթադրաբար գծել է Անտարկտիդան, որը, սակայն, պաշտոնապես հայտնաբերվել է 1820թ.:

Ներկայումս TAKBAM-ը պատրաստվում է դեպի Անտարկտիկա իր երկրորդ արշավին, որն իրականացվելու է 2014թ. դեկտեմբեր-2015թ. փետրվար ամիսներին: Արշավախմբում ներառվել է Թուրքիայի տարբեր համալսարանների 16 գիտնական, որոնք ներկայացնում են տարբեր ոլորտներ: Արշավախմբում ընդգրկվելու հայտ էր ներկայացրել 150 գիտնական, սակայն նրանցից ընտրվել է միայն 16-ը: Թուրքական առաջին արշավախումբն Անտարկտիկա է ուղարկվել 2013թ. դեկտեմբեր-2014թ. փետրվար ամիսներին⁴:

2014թ. նոյեմբերի սկզբին Բայրամ Օզթուրքը հայտարարեց, որ Անտարկտիկայում թուրքական բազայի տարածքը պետք է կազմի առնվազն մեկ հեկտար. «Սկզբնական շրջանում մեզ համար բավական է $20 միլիոնի բյուջեն: Անտարկտիկան աշխարհի ամենասառը և քամոտ մայրցամաքն է, ուր ամռանը ջերմաստիճանը -20 աստիճան է, իսկ ձմռանը` -70 աստիճան: Չնայած դրան` ներկայումս այնտեղ գտնվում է 29 երկրի 101 հետազոտակայան, որոնցից 46-ը բաժին են ընկել Անտարկտիկա թերակղզուն ու մերձակա կղզիներին: Այդ երկրներից 11-ն Անտարկտիկայում ունեն մեկական բազա: 46 հետազոտակայաններից 27-ը գործում է ողջ տարվա ընթացքում, իսկ մնացյալ 19-ը՝ միայն ամառային ամիսներին: Ամառային ամիսներին այդ հետազոտակայաններում աշխատում է 4300 մարդ, մինչդեռ ձմեռային ամիսներին նրանց թիվը նվազում է մինչև 1100: Պետք է անպայման սեփական բազա հիմնել Անտարկտիկայում»⁵:

Ուշագրավ է, որ այս ամենի հետ մեկտեղ, թուրքական կողմն Անտարկտիկայի հարցում ընդլայնում է այլ երկրների հետ համագործակցությունը: 2014թ. հոկտեմբերի վերջերին TAKBAM-ի միջազգային հարցերի համակարգող Էբուզեր Թյուրքելը հայտարարեց, որ իրենք 2013թ. համաձայնագիր են ստորագրել Բուլղարիայի Անտարկտիկյան ինստիտուտի (BAİ) հետ (ինչի շրջանակում էլ իրականացվեց TAKBAM-ի անտարկտիկյան առաջին արշավը). «2014թ. էլ նմանատիպ հուշագիր ստորագրեցինք Ռուսաստանի «Արկտիկյան ու Անտարկտիկյան գիտական հետազոտությունների ինստիտուտի» (AARI) և նույնատիպ հարաբերությունների մեջ ենք Չինաստանի հետ: Միջազգային այդ կապերի շրջանակներում թուրք գիտնականներն Անտարկտիկայում իրենց աշխատանքներն իրականացնելու համար հնարավորություն են ստանում օգտվել Անտարկտիկայում այդ երկրների ունեցած բազաների լոգիստիկ հնարավորություններից⁶:

Թուրք դոկտոր Օրհան Փոլաթն Անտարկտիկայում բազա հիմնելու անհրաժեշտությունը հիմնավորում է նրա քաղցրահամ ջրի վիթխարի պաշարների առկայությամբ. «Առաջիկայում պատերազմները լինելու են ոչ թե նավթի ու մյուս էներգակիրների, այլ քաղցրահամ ջրի համար: Ներկայումս աշխարհում քաղցրահամ ջրի ամենամեծ պաշարները (2/3-ը) գտնվում են Անտարկտիկայում: Այնտեղ են նաև աշխարհի խոշորագույն նավթահանքերը: Եվ եթե Թուրքիան կարճ ժամանակահատվածում տեղ զբաղեցնի այնտեղ ու ապագայում ընդլայնի իր բազան, ապա դրանով իսկ կատարած կլինի կարևոր քայլ: Անհրաժեշտ է հնարավորինս շուտ ներկայացված լինել այնտեղ»⁷:

Թուրք պրոֆեսոր Քեմալ Բաշարն իր հերթին Անտարկտիկայում Թուրքիայի կողմից գիտակայան բացելու անհրաժեշտությունը հիմնավորում է մի քանի գործոններով. «Ընդհանուր առմամբ, Անտարկտիկայում թուրքական բազա բացելու համար բավական է 2-3 տարի: Նախևառաջ Թուրքիան պետք է Անտարկտիկայում իրականացնի գիտական լուրջ հետազոտություններ՝ Անտարկտիդա մայրցամաքի ու հարավային լայնության 60 աստիճանից (այստեղից դեպի հասարակած հեռավորությունը կազմում է 6649 կիլոմետր, իսկ դեպի Հարավային բևեռ` 3349 կիլոմետր) հարավ ընկած ողջ գոտու բնական պաշարների շահագործման վերաբերյալ որոշումներին մասնակցելու համար: Այդպիսի որոշումներ կայացնել իրավասու են Անտարկտիկայի համաձայնագրի խորհրդակցական երկրները (Antarctic Consultative Parties, ATCPs), որոնց թվում ընդգրկվելու համար անհրաժեշտ է Անտարկտիկայում ունենալ հետազոտակայան: Այսօր Անտարկտիկայի համաձայնագրի կողմ է հանդիսանում 50 երկիր, որոնցից 22-ը, այդ թվում նաև Թուրքիան, ձայնի իրավունք չունեցող պետություններ են: Նրանք ATCPs-ի անդամ դառնալու թեկնածուներն են:

Անտարկտիկայում գիտակայան բացելու մյուս պատճառը ռազմավարական գործոնն է: Անտարկտիկայում առաջինը հաստատված երկրները (ԱՄՆ, Ռուսաստան) իրենց բազաները ստեղծել են սեփական տեսանկյունից ռազմավարական տեղերում: Լավ տեղ գտնելու համար չպետք է ուշանալ: Անտարկտիկայում ներկայացված լինելը նման է ավիատոմսի, որքան շուտ ես գնում այն, այնքան շահում ես: Բազա հիմնելու համար այլ երկրներից թույլտվություն ստանալու դժվարություններից խուսափելու համար անհրաժեշտ է շտապել: 2048թ. հետո օրակարգում կարող է հայտնվել Անտարկտիկայի բնական պաշարների օգտագործման հարցը, և այդ դեպքում շատ մեծ կարևորություն կստանա բազաների գտնվելու հանգամանքը (1991թ. ստորագրված և 1998թ. ուժի մեջ մտած Շրջակա միջավայրի պահպանման մասին Մադրիդյան արձանագրությունը 50 տարով արգելք է դրել Անտարկտիկայի բնական պաշարների շահագործման վրա):

Անտարկտիկայում գիտակայան բացելու երրորդ պատճառը կապված է նրա հետ, որ Թուրքիան ներկայումս ունի աշխարհում 17-րդ խոշոր տնտեսությունը (Թուրքիան պլանավորել է մինչև 2023թ. ընդգրկվել տնտեսական առումով առաջատար երկրների լավագույն տասնյակում): Օրինակ, մեկ շնչին բաժին ընկնող ազգային եկամտի ցուցանիշով Թուրքիային զիջող երկրները (Պակիստան, Հնդկաստան) իրենց բազաները հիմնել են Անտարկտիկայում, մինչդեռ Թուրքիան` ոչ: Թուրքիայից առաջ գտնվող 16 երկրներից միայն Մեքսիկան ու Ինդոնեզիան են, որ Անտարկտիկայի մասին պայմանագրի կողմ չեն ու իրենց բազաները չունեն Անտարկտիկայում (նրանք տվյալ հարցում համագործակցում են համապատասխանաբար Ուրուգվայի և Ավստրալիայի հետ): Միևնույն ժամանակ, աշխարհի խոշորագույն տնտեսություններն ունեցող երկրների թվում Թուրքիային հաջորդող (Թուրքիային զիջող) երկրներից (Նիդեռլանդներ, Սաուդյան Արաբիա, Շվեդիա, Նորվեգիա, Իրան, Բելգիա, Արգենտինա և Լեհաստան) միայն Սաուդյան Արաբիան ու Իրանն են, որ չեն հանդիսանում Անտարկտիկայի մասին պայմանագրի կողմ և իրենց բազաները չունեն Անտարկտիկայում (Իրանն այժմ պլանավորել է իր բազան ստեղծել Անտարկտիկայում): Այստեղ բազա ստեղծելը ֆինանսական խնդիրներ չի առաջացնի Թուրքիայի համար: Առաջին փուլում նախատեսված է ներդնել $100 միլիոն:

Անտարկտիկայում գիտակայան բացելու չորրորդ պատճառը կապված է Թուրքիայի կողմից գլոբալ ուժ ներկայանալու և սեփական հեղինակությունը բարձրացնելու հետ: Անտարկտիկան որպես արտաքին քաղաքականության միջոց օգտագործելը կնպաստի Թուրքիայի հեղինակության բարձրացմանն ու գլոբալ ուժ ներկայանալուն: Եթե Էրդողանը ցանկանում է, որ իր հանրաճանաչությունը տարածվի նաև Մերձավոր Արևելքի, Արաբական աշխարհի և Իսլամական աշխարհի սահմաններից (ուր այժմ ակտիվ է Թուրքիան) դուրս, ապա պետք է գլոբալ թեմաներով վարի ավելի ակտիվ քաղաքականություն:

Անտարկտիկայում գիտակայան բացելու հինգերորդ պատճառը նրա բնական պաշարներն են, այդ թվում նաև նավթը: Դրանց շահագործման արգելքի հիսնամյա ժամկետը սպառվում է 2048թ.: Ներկայումս հայտնի է, որ Անտարկտիկայում կան ածխի, երկաթի, պլատինի, քրոմի, նիկելի, ոսկու և 20 այլ հանքանյութեր, ինչպես նաև նավթ: Օրինակ, Նոր Զելանդիայի վերահսկած Ռոսսի ծովի շրջանում գտնվող նավթահանքերն իրենց պաշարներով զիջում են միայն Սաուդյան Արաբիային: Գիտնականների խոսքերով (2008թ.)` Ռոսսի ու Ուեդդելի ծովերի նավթային պաշարները կարող են կազմել 50 միլիարդ բարել:

Միևնույն ժամանակ, արագ սպառվում են աշխարհի նավթային պաշարները, և ակնկալվում է, որ նավթի մեկ բարելի գինը հետագայում կհասնի մինչև $200-300-ի, ինչը կվնասի մեծ քանակությամբ նավթ ներկրող երկրներին, ինչպիսին է Չինաստանը: Այդ իրավիճակում աշխարհում ի հայտ կգա նոր «Սառը պատերազմ»: 2050-ականների գերուժ Ռուսաստանը, Չինաստանը, Հնդկաստանն ու Բրազիլիան կարող են չցանկանալ, որ թարմացվի 1991թ. Շրջակա միջավայրի պահպանման արձանագրությունը: Անտարկտիկայի կառավարման հարցերում ձայնի իրավունք ունեցող յուրաքանչյուր երկիր ունի վետո կիրառելու իրավունք: Դրա համար էլ ակնկալվում է, որ 2048թ. անհնար կլինի քվեարկությամբ որոշում ընդունել տվյալ հարցի շուրջ: 1961թ. համակարգն այլևս չի գործի 2048թ., և այդ պատճառով էլ գերտերություններն ապագայում ցանկություն կհայտնեն նոր պայմանագիր ստորագրել Անտարկտիկայի բնական պաշարների շահագործման շուրջ:

1991թ. (արձանագրության ստորագրման ժամանակ) աշխարհի բնակչության թիվը կազմում էր 5.4 միլիարդ մարդ, մինչդեռ ներկայումս այն արդեն հասել է 7 միլիարդի: Կանխատեսվում է, որ 2048թ. այդ ցուցանիշը հասնելու է մինչև 9.3 միլիարդ մարդու: Դա նշանակում է, որ 30 տարի անց լուրջ քննարկումներ են ծավալվելու Անտարկտիկայի բնական պաշարների շահագործման շուրջ: Դրա համար էլ կարևոր է, որ Թուրքիան «իր ձեռքն արագ մոտեցնի» Անտարկտիկային, և որ այդ ճանապարհը պետք է սկսել ներկայումս` համապատասխան մասնագետներ աճեցնելով:

Անտարկտիկայում գիտակայան բացելու վեցերորդ պատճառն Անտարկտիկայի էկոհամակարգի պահպանման հարցում սեփական ներդրում ունենալն է: Աշխարհի սառցադաշտերի մեծ մասը գտնվում է Անտարկտիկայում: Այստեղ խմելու ջրի պաշարները գնահատվում են 30 միլիոն կմ³: Ամեն տարի Անտարկտիկայից պոկվող սառցալեռները համարժեք են 5 միլիարդ մարդու խմելու ջրի կարիքները բավարարելուն: Դրա ծավալը կազմում է 688 կմ³, ինչն ավելին է, քան աշխարհի բոլոր գետերի քաղցրահամ ջրերը: Անտարկտիկայի սառույցը կարող է օգտագործվել առևտրային նպատակներով (ավելի վաղ պլանավորվել էր Անտարկտիկայից միլիոնավոր տոննա սառույց փոխադրել Աֆրիկա և Սաուդյան Արաբիա): Յուրաքանչյուր 20 տարում կրկնապատկվում է ջրի գլոբալ պահանջարկը: Անտարկտիկայի էկոհամակարգին հասցվելիք հնարավոր վնասներից մեկն առնչվում է նրա ձկնատեսակների և խեցգետնանմանների պաշարներին: Անտարկտիկայի ջրերում առկա են այդ կենդանատեսակների` աշխարհի ամենաառատ պաշարները: Այստեղ բնակվում են 35 տարբեր տիպի պինգվիններ, 200 ձկնատեսակներ, 12 տիպի կետեր և տասնյակ թռչնատեսակներ: Այդ ամենը Երրորդ աշխարհի երկրների համար դիտարկվում է որպես սննդի կարևոր աղբյուր»⁸:

Անտարկտիկայում բազա ստեղծելը Թուրքիայի համար կարևորվում է նաև սեփական արբանյակներին հետևելու տեսանկյունից: Թուրք հոդվածագիր Բուքեթ Գյուվենը կարծում է, որ Göktürk-2 արբանյակին հնարավոր չէ հետևել Թուրքիայից, դա հնարավոր է անել Նորվեգիայի մոտ գտնվող կղզիների վարձակալած բազայից: Մինչդեռ, եթե Թուրքիան բազա հիմնի Անտարկտիկայում, ապա նա այդ արբանյակին կարող է հետևել այնտեղից: Բացի այդ, Թուրքիան կարող է մի շարք փորձարկումներ անցկացնել Անտարկտիկայում` որպես աշխարհագրական բարդ պայմաններով վայր: Մինչդեռ Թուրքիան ներկայումս սեփական արտադրության Atak ուղղաթիռի փորձարկումներն իրականացնում է Սիբիրում⁹:

Հիշեցնենք, որ 1959թ. պայմանագրով հաստատված է, որ Անտարկտիկան կարող է օգտագործվել միայն խաղաղ նպատակներով, այնտեղ արգելված են ռազմական բազաներ և ամրություններ կառուցելը, զորավարժություններ անցկացնելը, ամեն տիպի սպառազինություն փորձարկելը, միջուկային պայթյուններ իրականացնելն ու ռադիոակտիվ թափոններ թափելը: Այդպիսով, Անտարկտիկան ճանաչված է ապառազմականացված տարածք: Միևնույն ժամանակ, պայմանագիրը չի խոչընդոտում Անտարկտիկայում ռազմական անձնակազմի կամ սարքավորումների կիրառմանը՝ գիտական հետազոտությունների կամ յուրաքանչյուր այլ խաղաղ նպատակների համար:

TÜBİTAK-ի տիեզերական և արբանյակային տեխնոլոգիաների խմբի գլխավոր մասնագետ, ինժեներ Սադըք Մուրաթ Յուքսելն Անտարկտիկայում բազա հիմնելը նույնպես կարևորում է արբանյակներին հետևելու տեսանկյունից. «Տիեզերքում մեր ունեցած երկու արբանյակներից Rasat II-ի համար շատ կարևոր է Անտարկտիկայում բազա հիմնելը, քանի որ աշխարհի ձևի հետ կապված` Rasat II-ն Անկարայի վրայով օրական անցնում է 4 անգամ, մինչդեռ Անտարկտիկայի վրայով` 14 անգամ: Դա նշանակում է, որ այդ կայանն օգտագործելով` մենք կստանանք ավելի շատ տվյալներ և լուսանկարներ: Անտարկտիկայի բազան շատ կարևոր է մեր տիեզերական հետազոտությունների համար»¹⁰:

Հանքային հետազոտությունների և հետախուզման ինստիտուտի Ծովային հետազոտությունների բաժնի ներկայացուցիչ, դոկտոր Եշիմ Իսլամօղլուն 2013թ. հայտարարել էր, որ իրենք պլանավորել են 2015թ. շահագործման հանձնել նոր նավեր, որոնք կարող են հետազոտություններ անցկացնել սառցե մայրցամաքում: Հիշարժան է, որ նույն 2013թ. (փետրվարին) Ստամբուլում ջուրն իջեցվեց Նորվեգիայից $130 մլն-ով գնված Polarcus Samur սեյսմիկ հետախուզական նավը, որը թուրքական կողմը վերանվանեց Barbaros Hayreddin Paşa՝ ի պատիվ օսմանյան հայտնի ծովակալ Բարբարոս Հայրեդդին փաշայի: 84 մետր երկարությամբ և 17 մետր լայնությամբ նավը կարող է երկչափ (2D) ու եռաչափ (3D) ձևաչափերով հետազոտություն անցկացնել ծովերի հատակին ՝ նավթի և գազի պաշարներ գտնելու համար: Նավը ջուրն իջեցնելու արարողակարգին մասնակցել է նաև Էրդողանը, որը հայտարարեց, որ նավն իր գործունեությունը ծավալելու է Սև և Միջերկրական ծովերում, և որ իրենք շուտով գնելու են նմանատիպ երկրորդ նավը¹¹:

Այստեղ հարկ է ընդգծել, որ այս նավը համարվում է արկտիկյան ունակություններով (arctic-ready) նավ, որը կարող է գործունեություն ծավալել արկտիկյան ջրերում: Նավը պատկանում է նորվեգական Ulstein ընկերության նոր նախագծի նավերի ընտանիքին, որը կոչվում է Ulstein X-Bow: Համարվում է, որ X-Bow տիպի նավերի շրջանակագծերը հնարավորություն են տալիս բարելավել նրանց նավագնացության որակներն ու տնտեսել վառելիքի ծախսը: Ավանդական տիպի նավերի համեմատ՝ X-Bow տիպի նավերի արագությունը դրա շնորհիվ ավելանում է 19%-ով, իսկ վառելիքի ծախսը կրճատվում է 7-16%-ով: Այդ շրջանակագծերի շնորհիվ նվազում է հարվածային ալիքի ուժը: Եթե ստանդարտ կառուցվածքով նավերն ալիքները նետում են դեպի վեր, ապա X-Bow տիպի նավերը կարծես թե փորձում են սահուն անցնել ալիքների միջով՝ դրանք բաց թողնելով իրենց եզրերով: Ելնելով նրանից, որ Polarcus Samur-ը, նույն ինքը՝ Barbaros Hayreddin Paşa-ն, կարող է գործել արկտիկյան ջրերում, կարելի է ենթադրել, որ թուրքական կողմը հետագայում կարող է այն գործածել նաև Անտարկտիկայի ջրերում:

Ի դեպ, 2013թ. փետրվարին Ստամբուլում ջուրն էր իջեցվել թուրքական արտադրության առաջին գիտահետազոտանավը՝ TÜBİTAK Marmara-ն: 41.2 մետր երկարությամբ և 9.5 մետր լայնությամբ նավը կարող է մինչև 3000 մետր խորության վրա կատարել օվկիանոսագրական ու սեյսմիկ, նավթահանքերի որոնման աշխատանքներ¹²:

Այսպիսով, վերոնշյալը վկայում է, որ Թուրքիայում սկսել են մեծապես կարևորել Անտարկտիկայում սեփական բազա հիմնելը: Ընդ որում՝ ընդգծվում է այդ քայլն անելու հրատապությունը: Թվարկված մոտ մեկ տասնյակի հասնող գործոնները, խթանները, դրդապատճառները Թուրքիային մղում են Անտարկտիկայում սեփական բազա հիմնել: Հետագայում այդ գործոնների և խթանների թիվը կարող է ավելանալ՝ հաշվի առնելով համաշխարհային տեխնոլոգիական զարգացումը, գլոբալ տաքացման ընձեռած հնարավորությունները, Թուրքիայի՝ շարունակ աճող հավակնությունները, տարածաշրջանի երկրների (Իրան) հետ մրցակցությունը: Անտարկտիկայում սեփական բազա հիմնելը Թուրքիայի համար կարևորվում է տնտեսական, քաղաքական, գիտահետազոտական, հնարավոր է՝ նաև ռազմական տեսանկյուններից: Թուրքիայի ռազմածովային ուժերն առաջիկա տարիներին համալրվելու են օդից կախում չունեցող շարժիչ և ընթացքի մեծ պաշար ունեցող սուզանավերով, ինչպես նաև ավիակրով, որոնք իրենց դերակատարումը կարող են ունենալ Անտարկտիկային առնչվող թուրքական հավակնությունների իրագործման մեջ: Չպետք է բացառել նաև այն, որ հաշվի առնելով Թուրքայի ներկայիս միջուկային նկրտումները՝ այդ երկիրը հետագայում կարող է գաղտնի և արգելված փորձարկումներ անցկացնել սառցե մայրցամաքում, ուր կան նաև ուրանի պաշարներ (չնայած վերոնշյալ արգելքին՝ 1979թ. մոտ 3 կիլոտոննա հզորությամբ ատոմային ռումբ է պայթեցվել Անտարկտիկայում, ինչում կասկածում են Իսրայելին և ՀԱՀ-ին):

¹ Ali Dağlar, Türkiye Antarktika’da üs kuruyor, yer penguenler adası, Hürriyet, 02.05.2013.

² Osman Atasoy, Antarktika Türk Bilim Üssüne Doğru, www.osmanatasoy.org, 30.09.2013.

³ Турция планирует покорить Антарктику, http://www.turtsia.ru, 09.02.2013.

⁴ Türk bilimadamları Antarktika yolcusu, Akşam, 24.10.2014.

⁵ Prof. Bayram Öztürk: Antarktika'ya Türk üssü şart, Bugün, 01.11.2014.

⁶ TAKBAM ikinci kez Antartika'ya doğru sefere çıkıyor, Deniz Haber Ajansı, 21.10.2014.

⁷ Türkiye'den dev stratejik hamle, Haber7, 31.01.2014.

⁸ Kemal Başlar, Ne İşimiz Var Antarktika'da!, TÜDAV, 30.04.2013.

⁹ Buket Güven, Antarktika'da üs için Türkiye atağa kalktı, Türkiye, 18.12.2013.

¹⁰ Bilim Türk bayrağını Antarktika’ya dikecek!, Milliyet, 19.06.2013.

¹¹ Barbaros Hayreddin Paşa göreve başladı, Hürriyet, 23.02.2013.

¹² İlk yerli araştırma gemisi denizde, Anadolu Ajansı, 17.02.2013.

«Գլոբուս» վերլուծական հանդես, թիվ 11-12, 2014

դեպի ետ

Հեղինակի այլ նյութեր